Fotografie is creativiteit. Creativiteit is een mentale activiteit en dit betekent dat je als fotograaf zeker afhankelijk bent van hoe je je voelt in je hoofd. Ja, er zijn genres waarbij het wat minder uitmaakt omdat het fotografie dan productie werk is geworden, maar veelal ben je actief bezig met een nieuw beeld creëren of adequaat reageren om je foto te kunnen maken. Het is dan ook belangrijk om te kijken naar wat de rol van je mentale staat is als je fotografeert. Ben je moe, bedroefd, opgelucht, enthousiast, onverschillig of gewoon stront chagrijnig. Het heeft allemaal invloed op hoe je in het veld staat. Dit zal je mogelijk niet technisch merken, maar vaak wel in de hoeveelheid en kwaliteit van de beelden die je schiet. Bij een negatieve funk kan je bijvoorbeeld merken dat je belangrijke momenten mist doordat je reactie tijd langer is of dat je gewoon minder dingen opmerkt of dat je composities niet kloppen omdat je te druk bent in je hoofd met andere dingen. Anderzijds, bij een te positieve vibe kan het weer gebeuren dat je zo erg focust op een bepaalde aspect van wat je fotografeert dat je niet genoeg afstand kan nemen van tot je onderwerp en daardoor het totaal plaatje mist.

Voor het goede van het artikel zal ik het op een persoonlijkere toon zetten in plaats van deze abstracte en klinische voorbeelden. Het zullen mijn ervaringen zijn die ik door de jaren heen meemaakte naast (vooral) mijn zwakkere foto’s en hopelijk een goede illustratie geeft van wat voor een invloed je mentale staat kan hebben op hoe je fotografeert en de situatie beleeft.

Ik was hier gewoon over en over vermoeid. Het was de laatste shoot na een 12 dag durende werkweek met aansluitend daarop een avond klus, een shoot in de ochtend waarna ik gelijk doorging naar deze sessie. In de ochtend ging het nog wel, dat was ook meer reageren dan dirigeren. Maar zodra het model voor de camera ging staan en ik moest bedenken hoe ik haar wou belichten en aansturen hield gewoon alles op. Ik was het kwijt, ik had geen idee meer wat voor een beeld ik wou en hoe ik dat kon bereiken. Meerdere opstellingen geprobeerd neer te zetten, maar tevergeefs. Het is dat een collega fotografe ook bijsprong met aanwijzingen geven dat haar eind pose nog wat geworden is. Na twintig minuten gaf ik het op en gaf de set over aan mijn collega, gelukkig was dit een sociale shoot en geen opdracht. Vermoeidheid kan betekenen dat je de meest simpele dingen die je al weet en kan dromen gewoon niet meer mentaal kan bereiken.

Dit zijn twee YouTubers uit Hongarije die ik al jaren volg. Bij een bezoek aan Budapest kreeg ik de mogelijkheid om hun te interviewen en er moesten een paar foto’s hiervan worden gemaakt. Dit was allemaal prima, maar tijdens de interview kreeg het gesprek een wending wat bij mij ook een onverwachte en persoonlijke snaar raakte. Voor de interview was dit prima, het gaf een mooie reactie, maar ik was daardoor net genoeg mijn focus kwijt dat ik minder op het fotograferen lette. Ik nam niet de tijd om uit die vibe van de interview te stappen om de correcte foto’s te maken, sterker nog het werd eerder een dingetje wat ook even snel moest gebeuren. Dit betekende dat de interview een slappe cover kreeg omdat ik afgeleid en ongefocusd was.

Rouw is een ruw gevoel die heel lastig te bewandelen is. Ik heb aan beide zijdes gestaan, vaak ook nog eens simultaan. De persoon zijn die het voelt en tegelijk ook de persoon zijn die het registreert. Zo was ik de fotograaf bij meerdere afscheidsmomenten in mijn eigen familie, en niet eens altijd op de mooiste manier. De overgang tussen emotie en registratie is kill. Het voelt als iets afsluiten, de hoofdschakelaar in de zekeringskast heen en weer gooien. Op dat moment fotografeer ik voor mezelf, voor de familie en voor de gene die weg is. Ik moet dan die afstand kunnen hebben om te kunnen zien en als fotograaf beslissingen te kunnen maken. Dan ben ik niet meer een persoon. Tegelijkertijd ben ik er wel en voel ik de pijn, verdriet en opluchting. Het sloopt je, maar het geeft waarde. Op het moment dat je je camera richt en die gene in beeld brengt die overleden is, is het slechts een onderwerp. Het moment dat je klikt, is het iemand van wie je houdt. Na een ziekenhuis bezoek die de laatste kerst zou kunnen worden, kon ik drie uur lang niet meer spreken, kon ik niet meer aangeraakt worden. De schakelaar te vaak omgegooid. Ik ben dankbaar dat ik het kon.

Blanco. Soms is het juist fijn om niets te voelen want dan kan je zo in verschillende gemoedstoestanden begeven zonder erin te blijven hangen. Het maakt niet uit, je bent er en kan elke gezicht aan nemen die op dat moment nodig is. Ja, het vergt even wat oefening om achter te komen welke uiterlijke expressie wat doet Het kan een bevrijdende fase zijn die je creativiteit kan boosten.

Echt van iemand houden en er mee samen zijn kan ook een serieuze effect hebben op hoe je verhoudt met fotografie. Zelf merk ik dat ik de personen met wie ik een relatie heb (gehad), in verhouding, nauwelijks fotografeer voor mijn vrije werk. De reden hierachter toegeven was ook een lastige, aangezien het om personen gaat om wie ik veel geef of gaf. Eigenlijk is het reden tweezijdig, een is het respect voor de persoon en anderzijds een stuk zelfbescherming van mezelf en mijn werk. Van iemand waar ik niet zo een intieme relatie mee heb vraag ik een stuk makkelijker om te poseren voor foto’s die confronterend kunnen zijn. Niet dat ik mijn modellen wil compromitteren of niet respecteer, ik ben echt gek op mijn vaste modellen, maar het is een drempel die ik voorzichtiger neem met de persoon met wie ik samen ben. Het is ook fijn om iets meer afstand te hebben tot de persoon die ik fotografeer om echt creatief te kunnen zijn. De tweede grote reden wat beschermen van mezelf en mijn werk. Dit is meer gericht op het doem scenario. Mocht de relatie worden verbroken, zeker op een negatieve manier, dan wil ik nog steeds mijn foto’s kunnen gebruiken. Zo heb ik momenteel een deel van mijn archief die ik gewoon niet meer wil aanraken terwijl er echt goede foto’s tussen zitten.

Wanhoop is een aparte gevoel, het kan je breken of het kan je juist enorm veel kracht geven. Als het toch al niet erger kan, dan kan je alleen maar strijden. Het is een lastige stap om vanuit het enorm negatieve gevoel kracht te putten, maar het heeft vaak voor mijn meest creatieve periodes gezorgd. Door die creatieve impuls voel ik me weer beter en het is een middel waaraan je jezelf kan optrekken en zo uit de put kan komen. Het geeft je weer een gevoel van eigenwaarde en iets om mee en voor te vechten.

Er zijn momenten wanneer alles op scherp staat. Actie en risico. Je voelt het adrenaline door je lijf pompen. Dit zijn ook ‘gevaarlijke’ momenten als fotograaf. Je moet beheerst reageren en uitgemeten actie ondernemen. Dit is vaak niet alleen omdat je anders je de controle kan verliezen over je instellingen en daardoor je foto’s mislukken, maar ook om de fysieke risico’s. Bij de onderstaande situatie liep ik ongeveer twee kilometer met de honden brigade van het ME mee. De risico is in zo een situatie voor jezelf en daarom is het belangrijk om op zulke momenten jezelf aan bepaalde ongeschreven regels te houden. Ren niet, hou zoverre mogelijk oogcontact en wees duidelijk in je gebaren. De agent weet misschien dat je OK bent, maar de hond ziet alleen een target.

Ik hoop dat mijn voorbeelden goed illustreren wat de rol is van je mentale staat en gevoelswereld als je gaat fotograferen. Het is een greep uit het privé, maar ik hoop echt dat het een meerwaarde biedt voor de gene die het nodig heeft. We zijn allemaal mensen en dit hoort erbij, ook als je als een professional moet staan. Als je je eigen verhaal wil delen, dat kan onder dit verhaal.